Kazılarla, bölgede Ege adaları içerisinde besin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı ilk köy yerleşiminin bulunduğu ortaya çıkarıldı. Türkiye’nin en büyük adası olan Gökçeada’daki Uğurlu-Zeytinlik yerleşmesinde yürütülen kazılar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izin ve mali destekleriyle sürdürülüyor. Arkeolojik bulgular, yalnızca tarım ve hayvancılığa değil, aynı zamanda çanak çömlek üretimi, metal işçiliği, anıtsal mimari ve erken şehirleşmeye dair en eski izleri de barındırdığını gösterdi.
Doğu Ege adalarında bilinen en erken Neolitik Çağ yerleşmesi olan Uğurlu-Zeytinlik Höyük, Neolitik yaşam biçiminin Avrupa'da nasıl başladığına dair kritik veriler sunmasının yanı sıra, Neolitik ve Kalkolitik Çağlar’da Ege adaları, Anadolu ve Balkanlar arasındaki ilişkileri anlamada da anahtar bir merkez konumunda bulunuyor.
Yerleşmede gerçekleştirilen kazılar sonucunda altı kültür katmanı tespit edildi. En erken tabaka olan VI. Kültür Katı, MÖ 6800-6600 yılları arasına, yani Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ'a tarihleniyor. Yerleşmede ilk çanak çömlekler MÖ 6600’de ortaya çıkarken, V. Kültür Katı MÖ 6500-5900, IV. Kat ise MÖ 5900-5500 yıllarına tarihleniyor.
Bu katmanları izleyen III. Kültür Katı, Neolitik ile Kalkolitik dönem arasındaki geçiş sürecini yansıtıyor ve MÖ 5500-4900 yıllarını kapsıyor. Yerleşimin genişlediği bu dönemde şehirleşmeye dair en eski kanıtlara ulaşıldı. En üst tabaka olan II. Kültür Katı ise MÖ 4500-4300 aralığına tarihlendiriliyor.
İlk olarak 1998 yılında tespit edilen höyük, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izniyle 2009 yılından bu yana Akdeniz Üniversitesi adına Prof. Dr. Burçin Erdoğu başkanlığındaki ekip tarafından kazılmaya devam ediyor.
